Këpucaria - një zanat tradicional për të bërë këpucë
Këpucaria është një zanat tradicional për prodhimin e këpucëve që sot është shumë i shtypur nga prodhimi industrial dhe mallrat kineze që ofrohen në treg shumë më lirë se artizanati. Modele të ndryshme këpucësh, çizmesh, sandalesh, nallanesh dhe mokasine janë prej lëkure, druri, gome dhe plastmasi. Kallëpet e këpucëve mbi të cilat bëheshin këpucët ishin prej hekuri ose druri. Zejtari më i vjetër nga Struga Jone Klenko, dikur mjeshtër i njohur në çarshinë e Strugës, i vjen keq për ditët kur vlerësohej mjeshtëria dhe cilësia. Ai thotë se për të qenë zejtar duhet të jetë i ndershëm dhe të punojë mirë që të ketë myshteri. Ky profesion, të cilin ai e konsideron si art, është pasioni i tij më i madh në jetë.
Fillova si fëmijë me babain tim, i cili në Francë mësoi të bënte sandalle lëkure të thurura, e më pas në Beograd punoi si këpucar dhe bënte vetëm sandalle për femra. Në vitin 1938 na mori edhe neve dhe para luftës ikëm dhe u kthyem në Strugë. Punonim bashkë, ishte e vështirë në fillim sepse këpucari duhej të merrte lëkurë dhe gjithçka që i nevojitej për të bërë një model dhe më e rëndësishmja ishte që mjeshtri si këpucar të ishte i sinqertë sepse po të mos ishte nuk do të kishte asnjë myshteri. Sot ndershmëria ka humbur”, tha Klenko.
Zejtari 90-vjeçar, edhe pse nuk bën më këpucë dhe çanta, ndodhet çdo ditë në punëtorinë e tij në shtëpinë e tij. Zanatin, për të cilin thotë se është shumë i vështirë, e ka trashëguar nga babai i tij, por me kalimin e kohës dhe nevojave të njerëzve, ai iu përshtat trendeve moderne dhe dëshiron të lërë këndin ku ka punuar në kujtim për të parë se si janë bërë punët në të shkuarën. I vjen keq që zanati po shuhet dhe nuk ka trashëgimtar, fëmijët e tij u shkolluan, ndaj zgjodhën një profesion që u sjell të ardhura shumë më të larta dhe nuk ka çirakë që duan të mësojnë profesionin e këpucarit.
“Është për të ardhur keq që zejtaria po shuhet. Dhe tani kur e them këtë është shumë e vështirë për mua. E kalova gjithë Jugosllavinë vetëm për të mësuar më shumë dhe sot askush nuk është i interesuar. Shkova kudo për mjete. E kam të vështirë që nuk mund ta mësoj më atë zanat. Nuk ka as interes e as mjeshtër që të rinjtë të mësojnë. "Tregtia e këpucarisë është më e vështirë për t'u mësuar se çdo fakultet tjetër," tha Klenko. Dikur ka pasur një numër të madh zejtarësh, sot numri është më i vogël pasi nga kjo zeje kanë mbetur vetëm mjeshtër arnimi, ata që riparojnë, nuk ka më mjeshtër që bëjnë modele të ndryshme.
Klenko thotë se në të kaluarën interesimi ishte i madh jo vetëm nga Struga dhe Ohri, por edhe nga turistët që dëshironin të mbanin këpucë unike të punuar me dorë, të cilat kërkojnë durim, duke shtuar se femrat e vlerësonin atë dhe shpesh mbanin taka, tani të rinjtë rrallë i veshin ato, me përjashtim për disa kremtime. Nëse nuk do të bëheshin mirë, myshterinjtë do t'i kthenin menjëherë këpucët sepse e vlerësonin punimin e mirë, shton strugani.
Sot është në modë gjithçka që është e lirë dhe me cilësi të dobët, ndërsa vlera e asaj që është cilësore dhe e bërë me shumë dashuri dhe mjeshtëri nuk është në trend. Punëtoria e tij, ku ai ende gjen qetësinë, duket si një muze i vogël ku ka mjete të vlefshme, fotografi, çanta, këpucë, suvenire dhe sende të tjera që i ka bërë me dorë, dhe ja makinat në të cilat ka punuar, një nga viti 1926 , mbi të cilën ai thotë se "kujtimi i së shkuarës, së tashmes dhe së ardhmes nuk është në shitje". Edhe pse nuk punon më, ai sërish kohën e kalon kohën me riparime të këpucëve, çantave dhe rripave.
“Për riparime që nga viti 1995 nuk kam bërë asgjë të re. Gjithçka që është bërë që atëherë akoma qëndron. Çantat sot i sjellin nga të gjitha dyqanet dhe butiqet për riparim. Dhe kjo më mban ende me mendjen dhe shpresën se do të bëj diçka, isha krenar për veten time”, thotë Jone Klenko, një zejtar nga Struga.
Zejtari më i vjetër nga Struga thotë se duhet strategji dhe kujdes për t'i ndihmuar zejet e vjetra nga shteti. Ai e kujtoi me shumë nostalgji kohën kur zejtarët dhe mjeshtrit e mëdhenj në zejet e tyre ishin elita e kësaj shoqërie, dhe njëkohësisht kryesorët që mbushnin buxhetin e shtetit dhe komunës. Numri i madh i këpucëve dhe çantave të punuara nga duart e vyeshme të struganit Jone Klenko dëshmojnë për një kohë tjetër kur artizanati në Çarshinë e Strugës vlerësohej.