Miasto Krushevo
Krushevo jest miastem w zachodniej części Republiki Macedonii, na łonie gὀry Bushewa Planina . Jest to miasto dawnej Republiki Krushewskiej.
Początki Krushewa
Nad miastem znajduje się słynny pomnik Makedonium. Z wysokością 1350 metrów nad poziomem morza Krusewo jest jedynym górskim miastem w Macedonii i najwyżej położonym miastem na Bałkanach. Krushewo jest wspomniane po raz pierwszy w źródłach historycznych z 1467 roku, jako "mezra", czyli wieś należąca do bega Huseina . W Slepchanskim kodiku (zabytkowym kodeksie), który prowadzili mnisi od 1544 r., wspomina się nazwę Krushevo, ktὀra odnosi się do obecnej osady. W czasach panowania tureckiego była to mała wieś słowiańska, a pod koniec XVIII wieku Krushewo należało do bega Kjerima z Ochrydu, ktὀremu ludność płaciła podatek do 1847 roku.
Wczesny rozwój miasta
Krushewo, jako rozwinięta i zorganizowana osada miejska, powstało pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Dla utworzenia Krushevo jako osady miejskiej, ważna była migracja Wołochów z Moskopola i jego okolic w latach 1769-1788, którzy założyli Wlashko (wołosko) Maalo (dzielnica). Na początku XIX wieku, w latach 1812-1821, przybyła druga grupa Wołochów, ale teraz nie z Moskopola, ale z góry Gramos. Założyli oni nowe maalo, zwane Strunga. Byli to głównie hodowcy bydła i rozwinęli hodowlę zwierząt. W tym samym czasie grupa prawosławnych Albańczyków przybyła do Krushewa z południowej Albanii i założyli oni Arnautsko Maalo po lewej i prawej stronie Krushewskiej Reki (rzeki). Jednocześnie z okolicznych wsi osiedliła się w Krushewie duża liczba macedońskich hodowcὀw z mijackich wsi: Galichnik, Lazaropole, Tresonche, Gari i in., którzy założyli Mijachko Maalo.
Nowsza historia Krushewa
Wzrost gospodarczy wpłynął pozytywnie na tamtejszą społeczność , sprawiając że w pierwszej połowie XIX wieku Krusevo uzyskało charakter wspὀlnoty miejskiej. Ze względu na zmniejszone bezpieczeństwo przed końcem panowania tureckiego, chrześcijańska ludność okolicznych wsi w XIX wieku nieprzerwanie przenosiła się do Krushewa, zwiększając w ten sposὀb liczbę ludności w już uformowanym mieście.
Jako rzemieślniczy i handlowy ośrodek miasto bardzo szybko się rozwijało i już w 1883 roku miało około 12 000 mieszkańcὀw. W czasie powstania narodowowyzwoleńczego o nazwie "Ilindensko vostanie", miasto zostało wyzwolone 2 sierpnia 1903 roku i tu uformowała się Republika Krushewska. Został wybrany 6-osobowy rząd tymczasowy i parlament, składający się z 60 delegatὀw. Republika istniała do 13 sierpnia. Rankiem 12 sierpnia miasto napadło 15 000 tureckiego wojska, dowodzonego przez Bahtijar – paszę. Ważne bitwy w obronie Republiki były prowadzone w miejscach: Mechkin Kamen i Sliwa. Po stłumieniu powstania Krushewo zostało zapalone, a duża część mieszkańcὀw miasta i okolicznych wsi przesiedliła się.
Geograficzne położenie miasta
Krushewo leży na zachodniej gὀrskiej krawędzi Kotliny Pelagoniskiej, w żrὀdlanej płytkiej, dolinowej części Krushewskiej Reki. Rzeka ta dzieli miasto na dwie części: większą po lewej i mniejszą po prawej stronie. Domy w mieście są poustawiane amfiteatralnie. Z racji specyficznej morfoplastyki, Krushewo uważa się za typowo gὀrskie miasteczko. ktὀre ma średnią wysokość 1350 m. n.p.m. i dlatego jest uważane za najwyższe miasteczko na Pὀłwyspie Bałkańskim. Znajduje się 25 km na pὀłnoc od Demir Hisaru, 32 km na zachὀd od Prilepu i 52,5 km na pὀłnoc od Bitoli.
Warunki klimatyczne
Średnia roczna temperatura w Krushewie wynosi 8,4 ° С. Roczna amplituda temperatury wynosi 19,2 ° C. Jesień jest znacznie cieplejsza niż wiosna. Średnia temperatura jesienna to 9,5 ° С, a wiosenna 7,2 ° С. Wrzesień jest o 2,6 ° C cieplejszy od maja, październik o 2,2 od kwietnia i listopad o 2,1 ° C od marca. Różnica temperatur między miesiącami wiosennymi i jesiennymi nie jest znaczna i przejście od zimy do lata i od lata do zimy nie jest nagła. Wiosna i jesień wyróżniają się jako przejściowe sezony roczne. Średnia roczna minimalna temperatura w Krushewie wynosi 4,9 ° C, a maksymalna 12,1 ° С. Średnio rocznie w Krushewie jest 178 mrożnych dni. Średnia data mrozu jesiennego jest koło 25 października, a najwcześniejszy jesienny mrὀz został zanotowany 22 września. Średnia data wiosennych przymrozków to 21 kwietnia, a najpὀżniejszy wiosenny mrὀz odnotowano 13 maja.
Specyfika Krushewa
Krushewscy budowniczy, zografowie (malarze cerkiewni) i rzeźbiarze z Krushewa stali się znani także w innych częściach Macedonii, jak i w krajach sąsiednich. Do najstarszych obiektὀw sakralnych, ktὀre były wybudowane w Krushewie, zalicza się cerkiew "św. Nikola" (1832), ktὀra paliła się podczas Powstania Ilinden 1903. Ta główna cerkiew jest słynna z ikonostasu, wykonanego przez grupę(tajfę)znanego mistrza Petra Filipowicha - Garkę. W tych latach także sztuka malowideł cerkiewnych miała swὀj dobry okres. Według danych ze żrὀdeł, zachowanych przede wszystkim na ikonach w cerkwiach, wspomina się imiona wielu zografὀw, przybyłych lub tych z Krushewa. Wśród nich są wybitne postacie o reputacji mistrzów, ktὀrych dzieło malarskie pozostawiło trwałe ślady artystyczne w środowisku, w którym tworzyli. Takim przykładem są dwie rodziny zografὀw - Zisi i Atanasowi, a także Michail i jego synowie Dimitri i Nikola (Lakja). O zografie Dimitrie napisał w jednym miejscu kronikarz "... doświadczony w swoim rzemiośle, który nie może być inny w tureckim kraju...".
Charshija
W środku miasta łączą się uliczki dzielnicy, strome i ciasne, powykręcane, przecinają się i wznoszą, idąc zgodnie z terenem i z niepisanymi zasadami starych aglomeracji miejskich. Charshija składa się z szeregu małych rzemieślniczych i komercyjnych sklepów, ustawionych obok siebie, jeden przy drugim. Jest to najbardziej malownicza część miasta, do której dochodzą dzielnice (maala), gdzie odbywa się całe życie. Z dawnej, słynącej daleko krushewskiej charshii, nadal istnieją niektóre z dawnych rzemiosł: wyrὀb naczyń cynowych, złotnicy, kotlarze, szewcy i in. Dalej pracują wytwὀrcy beczek, rzeżbiarze w drewnie, grawerzy, piekarze, stolarze itd.
Centrum Turystyki Zimowej
Sezon zimowy w Krushewie trwa od listopada do końca marca. Zimy są łagodne, słoneczne i śnieżne. Stoki narciarskie na górze Bushawa Planina po obu stronach są 1200 metrów i 1400 metrów. Krushewo przyciąga miłośników sportów zimowych pięknymi terenami narciarskimi i szlakami do biegὀw zimowych, które są niedaleko od miasta. Stoki narciarskie znajdują się w miejscowości Stanich, wyposażonej w wyciągi narciarskie (dwumiejscowe i jednoosobowe).
Monaster Św. Preobrażenie (Przemienienie Pańskie) (1986)
Monaster św. Preobrażenie znajduje się na wzniesieniach Bushawej Planiny, w miejscowości Ruchalo, w pobliżu miejsca Sliva. Został zbudowany na fundamentach starej cerkwi i otoczony jest piękną przyrodą. Wznowił działalność od lat 80-tych XX wieku. Jest oddalony od Krushewa około pięć kilometrów i powiązany nowoczesną drogą. Jest to miejsce o wyjątkowych walorach przyrodniczych, rekreacyjnych, turystycznych, do odpoczynku i gὀrskich wędrὀwek.
Makedonium
Kompleksowy pomnik pamięci Ilinden, znany również jako Makedonium, jest jednym z najbardziej wyjątkowych pomników w Krushewie i Macedonii. Jego otwarcie odbyło się 2 sierpnia 1974 roku, w trzydziestą rocznicę historycznego posiedzenia ASNOM i w 71-szą rocznicę powstania Ilinden. Znajduje się tuż obok Krushewa, w miejscowości Gumenje. Jest zespołem czterech platform, symbolizujących niepokorność, walkę i wieczne dążenie macedońskiego narodu do wolności i niepodległego państwa.
Kompleks obejmuje 12 hektaów a Makedonium jest umieszczone w najwyższym punkcie i kończy się kopułą na wysokości 1320 metrów nad poziomem morza, skąd rozciąga się wyjątkowy widok na wszystkie cztery strony - w kierunku Krushewa, Slivy, Mechkin Kamen i Pelagonii. Wnętrze kopuły zachwyca swoimi reliefami, witrażami z wiecznym ogniem i dźwiękami oratorium "Słońce prastarego kraju" Tomy Prosheva.
Mechkin Kamen
Pomnik Mechkin Kamen to miejsce w pobliżu Krushewa. W tym miejscu odegrały się najbardziej bohaterskie bitwy podczas powstania w Ilinden w 1903 roku. Pomnik wzniesiono ku czci bohaterskich powstańcὀw. Miejsce to jest też przyjemnym miejscem do przebywania w przyrodzie.
Muzeum Powstania w Ilinden i Republiki Krushevo
Muzeum mieści się w starej kamienicy z XIX wieku, w której w 1903 roku była ogłoszona Republika Krushewo. Zostało otwarte 2 sierpnia 1953 roku, z okazji 50-tej rocznicy Powstania Ilinden i Republiki Krushewskiej. W muzeum są eksponowane oryginalne fotografie członków Rządu Tymczasowego, Rady i oddziałὀw powstańczych, a także mapy, i przedmioty z których korzystali Nikola Karev, Pitu Guli, modele, teksty, Manifest Krushewski, dokumentacja o reakcji na Powstanie Ilinden i Republiki Krushewskiej w prasie zagranicznej. Istnieją również dane na temat strat w ludziach i szkὀd materialnych, ktὀrych doznali ludzie i miasto od wojska tureckiego. Inscenizacja odlewni pocisków, które istniała podczas powstania Ilinden, została wznowiona w 2003 roku. Zawiera oryginalne narzędzia służące do odlewania pocisków podczas powstania.
Muzeum Wojny Narodowo - Wyzwoleńczej
Muzeum to znajduje się blisko płaskowyżu z pomnikiem Ilinden w miejscowości Gumenje. Otwarte zostało w 1988 roku i zawiera eksponaty, które są świadectwem o Walce Narodowo - Wyzwoleńczej w latach 1941-1945. W muzeum dominuje fresk na ścianie frontowej - Mural, który ilustruje przebieg wojny, dzieło wielkiego mistrza kolorów Borki Lazeskiego.
Dom Pamięci Toshe Proeskiego
Tose Proeski (25 stycznia 1981 - 16 października 2007) w krὀtkim czasie stał się najpopularniejszym piosenkarzem w Macedonii i jedną z największych gwiazd na bałkańskiej scenie muzycznej. W 2004 r. został ogłoszony ambasadorem dobrej woli UNICEF-u. Tragicznie zginął w wypadku drogowym. Pośmiertnie został ogłoszony honorowym obywatelem Macedonii. Krushewo, jego miasto rodzinne, oddało mu hołd otwarciem domu pamięci w dniu 25 kwietnia 2011 r.
Obiekt ten został wykonany z betonu i szkła, w kształcie krzyża, na powierzchni 870 metrów kwadratowych. Inscenizacja muzealna przedstawia chronologicznie życie Toshe Proeskiego - jego dzieciństwo, okres młodzieńczy, do czasu, kiedy Toshe osiągnął szczyt w karierze artystycznej. Wystawa jest wzbogacona o 350 autentycznych eksponatów, należących do rodziny Proeskich. W centralnej części znajduje się modlitewnik, religijne przedmioty Tose’a i kilka jego zapisanych myśli o miłości, rodzinie, przyjaźni. Częścią inscenizacji są też dwie woskowe figury Toshe’a o naturalnej wielkości.